Tik Bozuklukları ve Tourette Sendromu Nedir?
Tik; ani, hızlı, tekrarlayan, kısa süreli, ritmik olmayan ve kontrol edilemeyen kas hareketleri veya vokal sesler gibi istemsiz davranışları tanımlayan bir terimdir. Tıklar genellikle ani ve belirgin olup, birçok kişi için rahatsızlık verici olabilir. Tiklerin sıklığı ve şiddeti kişiden kişiye değişebilir; genellikle stres, yorgunluk veya heyecan gibi durumlarda artabilir. Tik bozukluğu olan birçok kişi tik öncesinde haber verici bir dürtü ya da duyumu tecrübe ederler. Haber verici dürtü daha çok bir kasta gerginlik gibi algılanan ve kaşınma veya hapşırma ihtiyacına benzeyen ve tik olduktan sonra rahatlama hissi veren duyusal bir fenomendir. Tikler bilinçli bir zihinsel çaba ile bir süre bastırılabilir. Dans etme, spor yapma gibi dikkat gerektiren durumlarda veya ince motor hareketler sırasında tikler azalır.
Tik bozuklukları, tiklerin sürekli olarak ortaya çıkması durumunu ifade eder. İki ana türü vardır:
1. Motor Tikler: İstem dışı kas hareketlerini içerir. Örneğin, göz kırpma, başı sallama, omuz silkeleme gibi.
2. Vokal Tikler: İstem dışı seslerin yapıldığı tik türüdür. Örneğin, öksürme, gırtlak temizleme, kelime veya ses tekrarı gibi.
Ayrıca, basit tikler ve karmaşık tikler olarak sınıflandırılır. Basit tikler; ani, kısa süreli ve genellikle tekrarlayan hareketleri içeren tiklerdir ve sınırlı sayıda kas grubunu etkisi altına alır. Karmaşık tikler ise birbirinden farklı ve koordineli hareket kalıpları şeklinde gelişerek birkaç kas grubunu etkisi altına alır.
Genellikle erken yaşlarda, 3-4 yaşından sonra başlamaktadır. Erkeklerde kızların 2 katı oranında fazla gözükmektedir. Yaş ilerledikçe, motor tikler amaçlı gibi görünen hareketler ya da müstehcen hareketler şeklinde (kopropraksi) daha karmaşık hal alabilir. Vokal tikler de kelimelerin tekrarı (ekolali), küfürlü konuşma (koprolali) şeklinde değişebilir. Çocuklarda tiklere öğrenme güçlüğü, dikkat eksikliği, obsesif kompulsif bozukluğa eşlik edebilir.
Tik bozukluğu çeşitleri:
1. Tourette Sendromu
2. Kronik motor yada vokal tikler
3. Gelip geçici tik bozukluğu
Tourette Sendromu: Tourette sendromu, genellikle çocukluk döneminde başlayan ve en az bir motor tik ve bir vokal tikin bir arada bulunmasıyla karakterize edilen bir nörogelişimsel bir bozukluktur. Başlangıç yaşı 18 yaşından öncedir. Bir yıldan uzun süreli, günlük işlevsellikte belirgin sıkıntıya neden olan, aynı anda birden fazla tik bozukluğu görülmektedir.
Tikler tipik olarak 4-6 yaşlarında başlamakta, 10-12 yaşlarında en şiddetli düzeyine ulaşmakta, ergenlik döneminde azalmakta ve erken erişkinlik döneminde hastaların üçte birinde kaybolmaktadır.
Tik bozukluklarının nedenleri tam olarak anlaşılamamış olsa da genetik ve çevresel faktörlerin rol oynadığı düşünülmektedir. Tourette sendromu olan kişilerin birinci derece akrabalarında Tourette sendromu ve diğer tik bozukluklarının görülme sıklığı oldukça yüksektir.
Tedavi, hafif tikler zamanla kendiliğinden geçebilir ve tedavi gerektirmez. Fakat hafif-orta ve orta-ağır şiddetteki tikler kişinin duygularını ve sosyal hayatını olumsuz etkiliyorsa tedavi edilmesi gerekir. Bilinen kesin bir tedavisi yoktur. Tiklerin şiddetini hafifletmeye yardımcı ilaçlar arasında dopamini bloke eden veya azaltan ilaçlar, dikkat eksikliği / hiperaktivite bozukluğu ilaçları, antidepresanlar ve antiepileptik ilaçlar bulunur. Ayrıca, girişimsel terapiler, psikolojik destekler ve çeşitli eğitimler uygulanır. Stres kaynaklı oluşan tiklerin tedavisinde gevşeme teknikleri kullanarak tiklerin azalması hedeflenir. Farklı hobiler edinmek ve meditasyon yapmak da stresi ve dolayısıyla tikleri azaltır.
Tiklere bazen dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), obsesif kompulsif bozukluk (OKB), depresyon, kaygı bozuklukları ya da bipolar bozukluk gibi diğer psikiyatrik durumlar eşlik edebilir. Tedavi başarısı açısından bu bozuklukların da tedavi edilmesi önemlidir.
Tourette sendromlu çocuklar için okul hayatında zorluklar yaşayabilir. Ebeveynler onun düzenli olarak etkileşimde bulunduğu öğretmenleri ve diğer kişileri durum hakkında bilgilendirmeye ve eğitmeye yardımcı olmalıdır. Çocuğun özgüveni beslenmeli, kişisel ilgi alanları ve arkadaşlıkları desteklenmelidir.
Tik bozukluğu olan çocuk ve ergenlerinin bir çocuk ergen psikiyatrisi uzmanı tarafından değerlendirilmesi ve tedavisi uygundur.
Kaynaklar;
- https://www.cdc.gov/ncbddd/tourette/diagnosis
- Martino D, Hedderly T. Tics and stereotypies: A comparative clinical review. Parkinsonism Relat Disord. 2019 Feb;59:117-124
- Singer HS. Tics and Tourette Syndrome. Continuum (Minneap Minn). 2019 Aug;25(4):936-958. doi: 10.1212/CON.0000000000000752. PMID: 31356288.
- Dilek ÜNAL, Devrim AKDEMİR · Türk Psikiyatri Dergisi ( Sosyal - Fen ). Yıl: 2016 Cilt: 27 Sayı: 4 Sayfa: 275-285
