Alzheimer ile Yaşamak: Alzheimer Hastalığı Nedir? Alzheimer Hastalığı ile Nasıl Başa Çıkılır? 

Demans yani en bilinen adıyla bunama, birden fazla zihinsel işlevde bozulma ve buna bağlı olarak mesleki performans, ev işleri, mali işler, kendine bakma, hobiler gibi günlük yaşam aktivitelerinde aksama ile karakterize kalıcı ve ilerleyici bir klinik tablodur. Alzheimer hastalığı ise 65 yaş üzerinde  erişkinlerde görülen demansın en sık nedenidir. Kazanılmış entellektüel becerilerin yitirilmesi olarak demans antik çağlardan beri bilinen bir durumdur . Ancak, Alzheimer Hastalığı ilk olarak Alman nörolog Dr. Alois Alzheimer tarafından 1906 yılında bildirilmiştir. Alzheimer hastalığında, beynin patolojik incelemesinde beyin kabuğunun normale göre incelmiş olduğu ve bazı plakların biriktiği görülmüştür.¹

Günümüzde insan ömrünün uzamasıyla artan yaşam beklentisi Alzheimer Hastalığı görülme sıklığında da katlanarak artışa neden olmuştur. Hastalığın sıklığı 65 yaşından sonra her beş yılda bir iki katına çıkmaktadır.²

Hastalığın nedeni tam olarak bilinmemektedir. Bu hastalığın seyri sırasında beyinde hücrelerin ölümüne neden olan amiloid ve tau plakları ile nörofibriler yumaklar adında bazı birikimler gelişir. Aynı zamanda beyin içindeki mesajların iletimini sağlayan kimyasalların eksikliği de görülmektedir.

Bu hastalıkta değiştirilebilen veya değiştirilemeyen bazı risk faktörleri mevcuttur. Başlıca yaş, geçirilmiş depresyon, kalp-damar hastalıkları, geçirilmiş ciddi kafa yaralanması, Tip 2 diyabet, düşük eğitim düzeyi, genetik olarak APOE4 geni taşıyıcılığı başta olmaz üzere bazı mutasyonlar ve kadın cinsiyete sahip olma gibi … Özellikle genç yaşta başlayan Alzheimer hastalığında genetik mutasyonların rol aldığı tanımlanmıştır.³

Alzheimer Hastalığı hafif, orta, ileri evre olarak kabaca 3 evreye ayrılır. Şikayetlerin başladığı dönemden uzun yıllar önce patolojik plakların ve yumakların oluşmaya başladığı görülmüştür.⁴

Hastalığın olmazsa olmaz özelliği unutkanlıktır. Önce hafif olan unutkanlık giderek artar ve öğrendiği son bilgileri hatırlamakta güçlük çekmeye başlar, buna karşın uzun yıllar önce yaşadıklarını, gençliğinde yaptıklarını ayrıntısıyla hatırlayabilir. Sorduğu soruları tekrar tekrar sorabilir. Yakınlarının isimlerini unutabilir.

Unutkanlığın yanında hasta içine kapanabilir, özellikle orta evrede günlük yaşamında her zaman yaptığı işleri, hobileri bırakabilir; karmaşık alet kullanımında, para hesabında, alışverişte zorluklar yaşar. Sokakta yolunu bulamayabilir, bankamatikten para çekemeyebilir. Konuşurken kelime bulma güçlüğü, yanlış kelime kullanma, davranış değişiklikleri, olmayan şeyleri duyma, görme gibi psikiyatrik durumlar görülebilir. İleri evre hastalarda ise tam bağımlılık gelişmekte; idrar kaçırma, yürümede bozulmalar ve enfeksiyonlar da klinik tabloya eklenmektedir.⁴

Alzheimer Hastalığının doğru ve erken tanısının konulmasına yönelik son 10 yılda çok sayıda gelişme olmuştur. Günümüzde  kan, beyin omurilik sıvısından bakılan bazı biyobelirteç denilen testler, genetik testler ve beyin görüntüleme yöntemleri ile Alzheimer hastalığı diğer demanslardan ayrılabilmektedir.⁵

Hastalıktan korunmada; kolesterolden ve hayvansal gıdalardan fakir, zeytinyağlı, meyve ve sebzeler, kuruyemişler, baklagiller ve kepekli tahılları içeren Akdeniz diyetinin, düşünmeyi ve hafızayı iyileştirdiği kanıtlanmıştır. Süre ve şiddetten bağımsız olarak egzersizin, Alzheimer hastalarında dikkat, hafıza ve yönetim becerilerini geliştirme açısından etkili olduğu çalışmalarda gösterilmiştir.⁶ Aile üyeleri, dostlarla bir arada vakit geçirmek, keyif veren yeni hobilere başlamak; yeni bir sanat, dil, enstrüman kullanmayı öğrenmek; bulmaca, sudoku, satranç oynamak; yeni şarkı sözleri ve ezgileri öğrenip söylemek; yeni tariflerden farklı yemekleri pişirmeyi denemek; kentin bilmediğimiz yolları, yerlerini keşfetmek ve hatta evimize hergün gittiğimiz rotaları değiştirerek ulaşabilmek zihnimizi her daim canlı tutmak için etkili yöntemlerdir.²

Alzheimer Hastalığı’nın kesin tedavisi ve korunmaya yönelik çalışmalar uzun yıllardır devam etmektedir. Dünyada ve Türkiye’de uzun yıllardır kullanılan demans tanısı sonrası süreci yavaşlatan ilaçlar bulunmaktadır. Son 2 yıl içerinde ise Alzheimer hastalığının altında yatan beyindeki amiloid plaklarını temizlemeye yönelik Aducanumab ve Lecanemab adlı ilaçlar erken dönemde kullanmak üzere FDA tarafından onay almıştır ancak halen ilacın klinik faydası hakkında bazı belirsizlikler bulunmaktadır, Türkiye‘de henüz ilaçların ruhsatı yoktur.^5,7 Umut verici ilaç tedavileri üzerinde halen hızla çalışmalar sürmektedir…

Kaynakça
1.    http://www.itfnoroloji.org/demans2020/ALZ_2020_short.htm
2.    https://www.noroloji.org.tr/haber/1308/demans-davranis-norolojisi-calisma-grubu-moderatoru-prof-dr-nese-tuncer-yas-a
3.    https://www.noroloji.org.tr/menu/94/alzheimer-hastaligi
4.    Prof. Dr. B. Demet Özbabalık Adapınar Türk Nöroloji Derneği; Sağlık Kurulunda Demans Klavuzu
5.    https://www.noroloji.org.tr/haber/1358/21-eylul-dunya-alzheimer-gunu-tnd-basin-aciklamasi
6.    Keleş, E. , Özalevli, S. "Alzheimer Hastalığı ve Tedavi Yaklaşımları" . İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 3 (2018 ): 39-42 
7.    Söderberg, L., Johannesson, M., Nygren, P. et al. Lecanemab, Aducanumab, and Gantenerumab — Binding Profiles to Different Forms of Amyloid-Beta Might Explain Efficacy and Side Effects in Clinical Trials for Alzheimer’s Disease. Neurotherapeutics 20, 195–206 (2023). https://doi.org/10.1007/s13311-022-01308-6

#Alzheimer #Nöroloji #MSS