En Sık Görülen ve Kanıtlanmış Kanser Nedenleri

Vücuttaki hücreler, kontrolsüz bir şekilde büyüdüğünde ve vücudun normal hücre ya da dokularına zarar verme yeteneği kazandığında kanser ortaya çıkar. Kanser gelişimi, kanser öncesi değişikliklerden kötü huylu tümörlere kadar çok sayıda aşamada gerçekleşir. Birçok organı ve vücudun farklı bölümlerini etkileyebilir.¹

Bir kişinin neden kanser geliştirip geliştirmediğini tam olarak bilmek, genellikle mümkün değildir. Ancak araştırmalar, belirli risk faktörlerinin kanser geliştirme ihtimalini artırabileceğini göstermiştir. Kansere en sık neden olan bu risk faktörleri, çevresel, genetik, davranışsal, biyolojik ve enfeksiyon kaynaklı olabilir.^1,2

• Genetik Nedenler

Genler, kromozomlar üzerinde bulunan DNA parçalarıdır ve zamanla mutasyona uğrayarak kanserli hale gelebilirler. Bu mutasyonlar, beslenme ve yaşam tarzı seçimlerinin yanı sıra belirli çevresel faktörlere maruz kalma gibi nedenlerden kaynaklanabilir.¹

Kanser riskini artıran bir diğer genetik faktör de bazı hatalı genler ebeveynden çocuğa aktarılmasıdır. Bunlara kalıtsal kanser genleri denir. Bir yumurta veya sperm hücresindeki genlerde bir hata veya kusur olduğunda ortaya çıkarlar, daha sonra gen hatası çocuklara aktarılabilir. Farklı gen hataları, farklı kanser türlerinin riskini artırır.³

Kalıtsal bir hatalı genle doğmak, bir kişinin kesinlikle kanser olacağı anlamına gelmez. Ancak diğer insanlara göre belirli kanser türlerini geliştirme risklerini yükseltir. Ayrıca bu kişilerin daha genç yaşlarda kanser geliştirme olasılıkları daha fazladır.³

• Çevresel Nedenler

Asbest ve benzen gibi kimyasallara ve çeşitli radyasyon kaynaklarına (aşırı X ışınları dahil) maruz kalmak kansere neden olabilir. DNA'ya zarar verebilen ve kanseri tetikleyebilen bu maddelere karsinojenler denir. Aşağıdaki gibi bazı çevresel faktörler kanser riskini artırabilir;¹

• Aşırı güneşe maruz kalmak (Ultraviyole (morötesi) ışınlar)
• Kimyasal kanserojenlere maruz kalmak
• Yüksek doz kemoterapi ve radyasyon almak
• Hormonal ilaçları kullanmak
• Bağışıklık baskılayıcı ilaçlar kullanmak
• Radon gibi radyoaktif maddelere maruz kalmak

Yaşlı bireylerin çevresel risk faktörlerine maruz kalma olasılığı daha yüksektir ve bu nedenle gençlerden çok daha sık kanser teşhisi konmaktadır.¹

• Davranışsal Nedenler

Genetik mutasyonlara yol açabilecek ve sonuç olarak kanser gelişimine yol açabilecek bir dizi davranışsal faktör vardır. Kansere neden olabilecek bazı davranışlar;^1,4

• Tütün ürünlerini kullanımı
• Bronzlaşma (ultraviyole ışığa aşırı maruz kalma)
• Yetersiz ve dengesiz beslenme
• Alkol kullanımı
• Güvenli olmayan cinsel ilişki
• Ülseratif kolit veya obezite gibi durumlar
• Yetersiz fiziksel aktivite

Bu risk faktörleri arasında sigara kullanımı ve obezite öne çıkmaktadır. Sigara tüm kanser vakalarının %19'unu ve kanserden hayat kayıplarının yaklaşık %29'unu oluşturmaktadır. Aşırı vücut ağırlığı (obezite) ise kanser vakalarının %7,8'inden ve ölümlerin %6,5'inden sorumludur.⁴

• Kanserin Enfeksiyon Kaynaklı Nedenleri

Belirli virüsler, bakteriler ve parazitler nedeniyle oluşan enfeksiyonlar, insanlarda çeşitli kanser türleri için risk faktörleri olarak kabul edilmiştir. Dünya çapında enfeksiyonlar, kanserlerin yaklaşık %15 ile %20'si ile bağlantılıdır.⁵

Bunların arasında;¹

• İnsan papilloma virüsü (HPV)
• Hepatit B (HBV) ve hepatit C (HCV) virüsleri
• Epstein – Barr virüsü ya da insan herpesvirüsü (EBV)
• İnsan T-lenfotropik virüsü
• Kaposi sarkomu ile ilişkili herpes virüsü (KSHV)
• Merkel hücreli polyoma virüsü
• Helikobakter pilori gibi çeşitli virüs, bakteri ve parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlar bulunmaktadır.

Bu enfeksiyonlar çeşitli kanser türlerinin ortaya çıkma riskini artırabilir. Örneğin, hepatit virüsünün B ve C virüs çeşitlerine maruz kalmak karaciğer kanserine neden olabilir. İnsan papilloma virüsünün (HPV) belirli çeşitlerinin cinsel yolla bulaşması, rahim ağzı kanseri ve penis kanseri ile sonuçlanabilir.1

• Biyolojik Nedenler

Yaş, cinsiyet ve ırk gibi özellikler biyolojik risk faktörleri arasında yer alır. Fiziksel ve biyolojik özelliklerin, bir risk oluşturup oluşturmayacağı kanserin tipine bağlıdır. Belli tip kanserler için risk oluşturabilecek biyolojik faktörler aşağıdakiler gibi olabilir;⁶

• Cinsiyet: Bazı kanser türleri cinsiyetle ilişkilidir. Örneğin prostat bezi sadece erkeklerde buluğundan, prostat kanseri kadınlarda görülmez. Meme kanseri hem kadın hem de erkeklerde görülebilir, ancak kadınların meme kanserine yakalanma riski daha yüksektir.
• Yaş: Yaş, birçok kanser türü için bir risk faktörüdür. 50 yaşından büyük kişilerde kanser vakaları daha çok görülür.
• Irk: Bazı ırklarda belirli kanser türleri daha sık görülür. Örneğin Afrika kökenli Amerikalılarda prostat kanseri daha yaygındır.
• Cilt: Cilt tonu bazı kanserlerin görülme ihtimalini artırabilir. Örneğin açık ten rengine sahip kişilerde cilt kanseri daha sık görülmektedir.

Referanslar:

1. https://www.cancerresearch.org/en-us/blog/april-2019/what-causes-cancer-risk-factors (Son erişim tarihi: 13 Ağustos 2021) 
    
2. https://www.cancer.gov/about-cancer/causes-prevention/risk (Son erişim tarihi: 13 Ağustos 2021) 
    
3. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/causes-of-cancer/inherited-cancer-genes-and-increased-cancer-risk/family-history-and-inherited-cancer-genes (Son erişim tarihi: 13 Ağustos 2021)
    
4. https://www.cancer.org/latest-news/more-than-4-in-10-cancers-and-cancer-deaths-linked-to-modifiable-risk-factors.html (Son erişim tarihi: 13 Ağustos 2021)
    
5. https://www.cancer.org/cancer/cancer-causes/infectious-agents/infections-that-can-lead-to-cancer/intro.html (Son erişim tarihi: 13 Ağustos 2021)
    
6. https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/kanser-nedir-belirtileri/kanser-nedir-belirtileri1/risk-fakt%C3%B6rleri.html (Son erişim tarihi: 13 Ağustos 2021)

#Kanser #Nobelyum #Nobel #SağlıkiçinDeğer