Hiperfosfatemi: Kronik Böbrek Hastalığından Bir Bakış
Kronik Böbrek Hastalığı Nedir?
Kronik böbrek hastalığı küresel bir sağlık sorunudur. ABD'de, 20 milyondan fazla yetişkinin hastalıktan muzdarip olduğu bildirilmiştir.
Türkiye’de yapılan, genel yetişkin kesimde ise 10.748 kişiyi içeren Türkiye Kronik Böbrek Hastalığı çalışmasında kronik böbrek hastalığı oranı %15,7 bulunmuştur.
Kronik böbrek hastalığı, böbrekler hasar gördüğünde ve aylar veya yıllar boyunca düzgün çalışamadığında ortaya çıkan ilerleyici bir durumdur. Böbrekler kandaki atıkları ve fazla sıvıyı filtrelemenin yanı sıra vücuttaki mineral ve elektrolit seviyelerini düzenlemekten sorumludur. Kronik böbrek hastalarında ise böbrekler bu işlevleri yerine getirme yeteneklerini yavaş yavaş kaybeder ve bu da hiperfosfatemi de dahil olmak üzere bir dizi komplikasyona yol açabilir.
Fosfora Genel Bakış ve Fosfor Metabolizması
Fosfor, doğada fosfat şeklinde yaygın olarak bulunan bir mineraldir. İnsanlarda kemik metabolizması, hücresel sinyal iletimi, enerji metabolizması için önemli rol oynar. Toplam vücut fosforunun yaklaşık %80-85’i kalsiyum tuzları olarak kemik ve dişlerde, %15-20’si vücut sıvılarında ve yumuşak dokularda bulunur.
Yediğimiz besinlerle yaklaşık günde 1-1.5 g fosfor alınmaktadır. Bu miktarın %60-70 arası ise ince bağırsaklardan emilir. Emilen fosforun bir kısmı kemik döngüye girerken çoğu da böbreklerden süzülür.
Kronik Böbrek Hastalığında Hiperfosfatemi
Düzgün işleyen böbrekler, vücutta kalan fazla fosforu uzaklaştırır. Bu vücut mineral dengesi için gerekli bir durumdur.
Ancak kronik böbrek hastalığı ile böbrekler fosforu atamamaktadır ve sonucunda da vücutta birikime neden olur. Yüksek fosfor seviyelerinin de vücuda ciddi zararları olabilmektedir.
Örneğin bu durum, kalsiyumu kemiklerden çekmeye neden olacaktır sonucunda da kemikler zayıflayabilir. Kan damarlarında, akciğerlerde, gözlerde ve kalpte kalsiyum birikintileri oluşabilir.
Ayrıca hiperfosfatemi inme, kalp krizi ve hatta ölüm riskini artırabilir.
Hiperfosfatemi Belirtileri Nelerdir?
Hiperfosfateminin erken evrelerinde hastalar herhangi bir belirti yaşamayabilir. Bununla birlikte, durum ilerledikçe, aşağıdakiler de dahil olmak üzere bir dizi semptom yaşamaya başlayabilirler:
- Kemik ağrısı ve güçsüzlük
- Kaşıntı
- Kas krampları
- Mide bulantısı ve kusma
- Nefes darlığı
- Yorgunluk
Bu semptomlar, hali hazırda bir dizi başka sağlık sorunuyla uğraşan hastalar adına özellikle sorunlu olabilir.
Ayrıca bazı ciddi vakalarda düşük kalsiyum seviyeleri de yaşanabilmektedir. Bu, böbrek yetmezliği nedeniyle nöbetlere ve diğer nörolojik sorunlara neden olabilir.
Peki Tedavi?
Hiperfosfatemi genellikle semptomlar olmadan ortaya çıktığı için teşhis edilmesi zor olabilir. Doktorunuz hiperfosfatemiyi saptamak için kanınızdaki fosfat konsantrasyonunu kontrol edecektir. Ayrıca serum protein, lipid ve bilirubin konsantrasyonlarınızı da ölçerler.
Hiperfosfatemi varlığında hastaneye yatış ve erken ölüm oranı artarken yaşam kalitesinin düştüğü ve tedavi maliyetinin arttığı gösterilmiştir. Fosfor seviyesinin 6.5 mgl/dL'nin üstünde olması durumunda risk artmaktadır, 7.9 mg/dl'nin üzerinde ise bu oran belirgin bir hal almaktadır.
Hiperfosfatemi tedavisinde başta diyet değişiklikleri önerilir. Bunun yanında en iyi tedavi bir hekimle beraber kontrol edilmesi gerekirken çeşitli ilaç tedavileriyle de bu durum kontrol altına alınabilmektedir.
Bu durumda kronik böbrek hastalığına sahip kişilerin kendi özel ihtiyaçlarını ve koşullarını dikkate alan bireyselleştirilmiş bir tedavi planı geliştirmek için sağlık hizmeti sağlayıcılarıyla yakın bir şekilde çalışması önemlidir.
Gıdalar ve Fosfor
Mevcut kılavuzlar, fosfor eklenmiş işlenmiş gıdalar yerine doğal gıdaların seçilmesini önermektedir. Vücudunuz doğal gıdalardan daha az fosfor emer ve doğal gıdalar genel olarak daha iyi beslenme sağlar.
Diyetinizdeki fosforu sınırlamanın en iyi yolu, en fazla fosfor içeren gıdaları sınırlamaktır:
- Hazır gıdalar ve diğer paketlenmiş ürünler
- Amerikan peyniri, konserve veya kavanozda işlenmiş peynir sürme ürünleri ve blok halinde hazırlanmış peynir ürünleri
- Malzemelerine nemli veya "fos" tutmak için tat veya sıvılar eklenmiş taze veya dondurulmuş etler
- Kola ve biber tipi gazlı içecekler, birçok aromalı su, birçok şişe veya konserve çay, meyve kokteyli, enerji veya spor içecekleri, birçok toz içecek karışımı, bira ve şarap
*Kaynatma önerisi: Yiyecekleri kaynattıktan sonra pişirme suyunu atın. Haşlanmış yiyecekler zeytinyağı ve baharatlarla harmanlanarak bir kapta karıştırılabilir. Fırında isteğe bağlı olarak taze domates ile pişirilebilir.
Tüm bu nedenlerden dolayı hiperfosfateminin takip ve tedavisi önemlidir. Ulusal ve uluslararası hemodiyaliz tedavi kılavuzları, hemodiyaliz hastalarının serum fosfor seviyelerinin kontrol edilmesini önermektedir. En doğru bilgi için hekiminize, sağlık ekibinize danışmayı gıdalarınıza dikkat etmeyi unutmayın.
Sağlıklı Günler!
KAYNAKÇA
- Iskandar A, Rasyid H, Bakri S, Kasim H, Makbul Aman A, Syahriani F, Daud NAS, Seweng A. Proportions of hyperphosphatemia in different stages of chronic kidney disease. J Renal Inj Prev. 2022; 11(x): e31992. doi: 10.34172/jrip.2022.e31992.
- Süleymanlar G, Utaş C, Arinsoy T, Ateş K, Altun B, Altiparmak MR, et al. A populationbased survey of Chronic Renal Disease In Turkey--the CREDIT study. Nephrol Dial Transplant 2011;26(6):1862-71.
- Goldman L, et al., eds. Chronic kidney disease. In: Goldman-Cecil Medicine. 26th ed. Elsevier; 2020. http://www.clinicalkey.com. Accessed April 27, 2021.
- Isakova T, Wahl P, Vargas GS, Gutiérrez OM, Scialla J, Xie H, et al. Fibroblast growth factor 23 is elevated before parathyroid hormone and phosphate in chronic kidney disease. Kidney Int 2011;79(12):1370-8.
- Coco M, Rush H. Increased incidence of hip fractures in dialysis patients with low serum parathyroid hormone. Am J Kidney Dis 2000; 36(6):1115-21
- Jason J. Schucker, Pharm.D., Kristina E. Ward, Pharm.D., Hyperphosphatemia and phosphate binders, American Journal of Health-System Pharmacy, Volume 62, Issue 22, 15 November 2005, Pages 2355–2361, https://doi.org/10.2146/ajhp050198
- Kazancıoğlu, R. (2006). Kronik Böbrek Yetmezliğinde Fosfor Kontrolü [Phosphorus Control in Chronic Renal Failure]. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi [Turkish Journal of Nephrology, Dialysis and Transplantation], 15(3), 103-107.
- Block GA, Hulbert-Shearon TE, Levin NW, Port FK. Association of serum phosphorus and calcium x phosphorus product with mortality risk in chronic hemodialysis patients: a national study. Am J Kidney Dis 1998;31:607-617
