Mavi Kelebekleri Yakından Tanımak: Otizm Hastalığı Hakkında Her Şey
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) yaşamın ilk yıllarından itibaren belirti veren, sosyal iletişim ve etkileşimde yetersizlik, tekrarlayıcı davranışlar, aynılıkta ısrarcılık, duyusal uyaranlara aşırı duyarlılık ya da duyarsızlığın görüldüğü, semptomların yaşam boyu devam ettiği nörogelişimsel bir bozukluktur.
Nedenleri net olarak aydınlatılmasa da genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin etiyolojide yer aldığı düşünülmektedir. Birçok ailede genetik yatkınlık gösterir, ancak kesin bir gen veya genler henüz belirlenememiştir. Kardeşlerden birinde otizm spektrum bozukluğu varsa diğerinde de olma olasılığı %2 ile %6 arasında değişmektedir. Tek yumurta ikizlerinde, çift yumurta ikizlerine göre görülme riski artmıştır. Beyin yapısı ve işlevlerini inceleyen çalışmalarda da beynin belli bölgelerinde işlev farklılığından söz etmektedirler. Çevresel faktörler içinde anne-babanın ileri yaşta olması, hamilelik döneminde egzoz dumanına, zirai toksik maddelere , ağır metallere maruz kalma gibi faktörlerin de otizmde rolü araştırılmaktadır. Prematüre doğumlarda özellikle 1 kilonun altında doğmuş çocuklarda daha çok otizm görüldüğü de kanıtlanmıştır. Aşıların otizme yol açtığı söylentileri ise yapılan çalışmalarda kanıtlanmamıştır.
Günümüzde dünya genelinde otizm spektrum bozukluğunun sıklığının arttığı belirtilmektedir. Ailelerin farkındalığının artması ve hekime başvurunun kolaylaşması, anne baba olma yaşının artması bunu etkileyen faktörlerdendir.
Otizm kliniği kişiden kişiye ve eşlik eden hastalıklara bağlı olarak değişebilmektedir. Temel belirtiler; sosyal gelişiminde aksama, dil gelişiminde sorun ve tekrarlayıcı davranışlar olmak üzere 3 grupta yer alır. İlk belirtiler, 1 yaş öncesi, göz kontağı az kurması ya da kurmaması, yalnız kalmaktan mutlu olma, gülümseme ve seslenmeye yanıtın kısıtlı olması, yabancı birinin yanında kaygılanmama, altı aylıkken beklenen agulamanın, dokuz aylıkken beklenen hecelemenin olmamasıdır. 1-3 yaş arasında ise 0-1 yaş arasındaki belirti ve bulgulara ek olarak motor aktivite azlığı, ince-kaba motor beceri eksikliği, takıntılı ve tekrarlayıcı davranışlar sergileme (el çırpma, dönme, sallanma, parmak ucunda yürüme, vb.) ve taklit gerektiren oyunlarda yetersizlik (cee-e, baş baş yapamama gibi) görülmektedir. Yaşıtlarına ilgi göstermeme, yaşına uygun oyuncaklardan ziyade yaşa uygun olmayan objelerle (elektronik, kredi kartı, gazete, dergi, deterjan kutusu vs.) oynama ve onlara takıntılı olması, yaşa uygun konuşma becerisinin olmaması (1 yaşta anlamlı kelime olmaması, 2 yaşta cümle kurmaması) önemli belirtilerdir. En sık 2-3 yaş civarı konuşma gecikmesi sebebi ile doktora başvuru görülmektedir.
Otizm veya otistik bozukluk benzer tablolar ile birlikte otizm yelpazesini oluşturmaktadır. Bu yelpazede Asperger bozukluğu, Otistik bozukluk ve Atipik otizm vardır. Günümüzde psikiyatri sınıflama sistemleri bu alt isimlerden söz etmezse de pratikte bu alt grupları görmekteyiz. Otistik bozukluk terimi hem sosyal hem iletişimsel hem de tekrarlayıcı davranışlar gösteren olgular için kullanılmaktayken, dil gelişim sorunu ön planda olmadan sosyal kısıtlılık ve takıntılı davranışları olan bireylerde Asperger bozukluğu söz konusudur. Atipik otizm ise genelde belirtilerin bir kısmını gösteren çocuklar için kullanılan terimdir.
Ülkemizde otizm spektrum bozukluğu Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanları tarafından konmaktadır. Tanıda öncelikle çocuğun fiziki muayenesi yapılarak, gelişimi ve davranışları değerlendirilmektedir. Değerlendirmede bazı ölçekler kullanılmaktadır. Klinik duruma göre genetik, metabolik testler, EEG ve MRI gibi tetkikler de gerekebilmektedir.
Otizm spektrumunda yer alan bireyler için erken tanı ve erken müdahale büyük önem taşır. Çeşitli terapiler, eğitim programları ve destek hizmetleri otizm spektrumu bireylerinin yaşamlarını kolaylaştırabilir ve potansiyellerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Bunlar arasında uygulamalı davranış analizi (ABA), konuşma ve dil terapisi, ergoterapi, fizyoterapi bilişsel davranış terapisi ve özel eğitim programları yer alabilir.
Otizmin ana belirtilerine yönelik ilaç tedavileri bulunmamakla birlikte, eşlik eden psikiyatrik durumlar için etkin tedaviler mevcuttur. Daha sık dikkat eksikliği, hiperaktivite, hırçınlık, kaygı bozuklukları, uyku bozuklukları, obsesif kompulsif bozukluk görülmektedir. Uygunsuz cinsel davranışlar ve saldırgan, kendine veya çevresine zarar verici davranışlar aileler için ciddi sorun olmaktadır. Ergenlik döneminde ve özellikle işlevselliği iyi olan otizm tanılılarda depresyon, ergenlik krizleri daha fazla görülebilir. Ayrıca otizm tanısı almış çocukla en çok zaman geçiren, uzun ve yorucu tedavi sürecinde maddi manevi her türlü desteği veren ailelerin de tanıyı duydukları andan itibaren desteklenmesi önemlidir.
Otizm, herkesin farklı yeteneklere ve zorluklara sahip olduğu bir spektrum bozukluğudur. Bireysel farklılıkların farkında olmak, toplumda otizmi anlamak ve kabul etmek için önemlidir. Otizm spektrumu bireyleri, destek ve anlayışla birlikte tam ve zengin bir yaşam sürdürebilirler.
KAYNAKLAR
- https://www.nahitmotavalli.com/tedaviler/otizm-spektrum-bozuklugu
- Centers for Disease Control and Prevention. Autism Spectrum Disorder (ASD). https://www.cdc.gov/ncbddd/autism/facts
- Couteur AL, Szatmari P. Autism Spectrum Disorder. In: Editor Thapar A, Editor Pine DS, Editor Leckman JF, Editor Scott S, Editor Snowling MJ, Editor Taylor E. Rutter’s Child and Adolescent Psychiatry. Sixth edition.UK:John Willey & Sons Ltd; 2015. P. 665-677.
- Lord C, Elsabbagh M, Baird G, Veenstra-Vanderweele J. Autism spectrum disorder. Lancet. 2018 Aug 11;392(10146):508-520. doi: 10.1016/S0140-6736(18)31129-2. Epub 2018 Aug 2. PMID: 30078460; PMCID: PMC7398158.
