Daha önce hiç yalnızca olumsuz düşüncelerinizin bedeninizi kötü etkilediğine şahit oldunuz mu? Ya da sadece prospektüste gördüğünüz için bir yan etkiyi yaşadığınızı düşündünüz mü?
Bugün sağlık dünyasının bilinmeyen bir köşesine, plasebo etkisinin kötü ikiz kardeşi olarak bilinen nosebo etkisi üzerine bir yolculuk yapacağız. Plaseboyu ve noseboyu anlamak, sağlığımızı nasıl etkileyebileceğimizi ortaya koyabilir.
Plasebo etkisi, İkinci Dünya Savaşı sırasında bir doktorun, yaralı askerlerin morfin stoku tükendiğinde, tuzlu su çözeltisi kullanarak askerlerin ağrılarını hafifletmeye çalışmasıyla başladı. Bu süreçte, doktorun hastalara telkinlerde bulunarak tuzlu su çözeltisinin etkili olduğunu söylemesi, askerlerin %35’inde olumlu sonuçlar doğurdu. Bu olgu, daha sonra "plasebo etkisi" olarak adlandırıldı.1
Plasebo, Latince “Memnun edeceğim” anlamına gelir ve kişiye gerçek bir tedavi uygulanmasa bile, tedavi uygulandığına inanarak iyileşme sağlaması durumunu ifade eder. Plasebo etkisi, ilaçların ve tedavi yöntemlerinin etkinliğini artırmak amacıyla yapılan birçok klinik araştırmada kullanılmaktadır.2
Nosebo etkisi, kişinin tedavi yöntemi veya ilaçla ilgili olumsuz beklenti ya da korkularının fiziksel olarak olumsuz etkiler yaratması durumudur. Latince’de “Zarar vereceğim” anlamına gelen nosebo, plasebo etkisinin tam tersidir. Plasebo, kişinin kendini daha iyi hissetmesine yol açarken, nosebo kişiyi daha kötü hissettirebilir ve istenmeyen yan etkilere neden olabilir.3,4
‘Nosebo etkisi sağlık hizmetlerinde güçlü bir etkendir ve etkisi genellikle hafife alınır.’
Klinik kısımda olduğu gibi, araştırma çalışmalarındaki nosebo da etik açıdan karışık durumlar içerir. Bundan dolayı araştırmalar sınırlıdır.
Örneğin, güçlü bir ağrı kesiciyle yapılan sağlıklı denekleri kapsayan bir araştırmada pozitif telkinin ilacın etkinliğini artırırken, negatif telkinin (bu ilacın ağrıyı arttıracağı gibi) ağrı kesici etkinin tamamen önünü kesmesine neden olmuştur.
İlginç bir şekilde, beyin aktiviteleri incelendiğinde de ağrı bölgelerindeki aktivitenin arttığına ağrı kesici etkinin ise azaldığına yönelik karmaşık mekanizmalara şahit olunmuştur.5
Nosebo etkisi yalnızca ilaçlarla sınırlı değildir, psikolojik durumlarda da ortaya çıkabilir:4
Hem plasebo hem de nosebo etkilerini anlamak adına iki nedenden dolayı yoğun bir şekilde çalışılmaktadır: İstenmeyen sonuçlardan kaçınmak ve terapötik faydaya ulaşabilmek.4
Klinik çalışmalarda plasebo alan hastaların dörtte biri yan etkiler sebebiyle tedaviyi yarım bırakmaktadır. Bu da bir nosebo etkisinin, aktif tedavinin kesilmesinde veya tedaviye bağlı kalınmamasında payı olabileceğini düşündürmektedir.6
Bir ilaç uygulandığında nosebo yanıtı nasıl en aza indirilebilir? Bu belirsizdir, ancak hastanın ne hissedeceğine dair olumsuz bilgiler en minimize şekilde verilebilir.4
Sağlık hizmeti sağlayıcıları, nosebo etkisini en aza indirmek için hastalara tedaviler ve bunların potansiyel yan etkileri hakkında açık ve doğru bilgiler vermeli, güven ortamı oluşturmalı, hastanın sahip olabileceği korku veya endişeleri dikkatle dinleyip cevaplandırmalı, sabırlı olmalıdır. Empati bu noktada çok önemlidir.
Bir yandan hastaların tercihlerini ve değerlerini geçersiz kılmak da bir nosebo tepkisine neden olmakla beraber hastalarla iletişim kurarken bu etkinin farkında olunmalıdır.4
Nosebo etkisini azaltmak aşağıdaki stratejiler denenebilir:
Bunlar alternatif çözüm önerileri olup en doğru bilgiyi hekiminize ve eczacınıza danışarak alınabileceği unutulmamalıdır. Bazı durumlarda çabamıza ek olarak destek almak bize hiç düşünemeyeceğimiz kadar büyük faydaları da beraberinde getirebilir.
Nosebo etkisi, sağlık hizmetlerinde göz ardı edilemeyecek kadar güçlü bir etkendir. Kişinin düşünceleri ve beklentileri, fiziksel sağlığını önemli ölçüde etkileyebilir. Ancak, doğru bilgilendirme ve pozitif bir tutumla nosebo etkisini en aza indirmek mümkündür. Plasebo ve nosebo etkisi, hem tedavi süreçlerinde hem de bireylerin sağlık durumlarını nasıl etkileyebileceklerini anlamak açısından büyük öneme sahiptir. Unutmayın, bilmediğiniz şey size zarar vermez!
Kaynakça
