Sınav Stresi Sizi Ele Geçirmesin: Ergenlerde Sınav Kaygısı ve Yönetimi

Kaygı (anksiyete) kelimesinin kökü eski Yunanca “anxietas” olup endişe, korku, merak anlamlarına gelen bir kavramdır.¹ Kaygı, kişinin bir uyaranla karşı karşıya kaldığında yaşadığı, bedensel, duygusal ve zihinsel değişimlerle kendini gösteren aşırı uyarılmışlık durumudur.^2,3 Nedeni belirsiz korkuya, kaygı denir. Kaygıda korkudan farklı olarak fiziksel açıdan tehdit eden bir uyaran söz konusu değildir. Kaygı sırasında verdiğimiz duygusal tepki, tehditle doğru orantılı değildir. Sınava girme düşüncesi bizde “başarısız olma kaygısı” yaratır.⁴

Ergenlikte birey zaman zaman birtakım zorluk ve problemlerle karşı karşıya gelebilmektedir. Bu problemler fizyolojik, bilişsel ve akademik alanlarda ortaya çıkabilmekte olup özellikle mesleki tercihler ve yüksek öğrenime geçiş süreçlerinde akademik konular ergenler için büyük önem taşımaktadır.⁵
Akademik durumların ve sınavların oldukça önemli olduğu bu koşullarda, her yıl çok sayıda öğrenci önemli sınavlara girmektedir. Sınav kaygısı ergenlik döneminde sıkça yaşanan ve akademik başarıyı olumsuz etkileyen bir durumdur.⁶

Sınav kaygısı en genel haliyle; bir sınav ya da değerlendirilme durumunda ortaya çıkan, bireyin akademik performansını düşüren bununla birlikte bilişsel, duygusal ve fizyolojik değişimler meydana getirerek bireylerde olumsuz duygulanıma neden bir duygu durumu olarak tanımlanmaktadır. Öncesinde öğrenilen bilginin sınav sırasında etkili bir biçimde kullanılmasına engel olan ve başarının düşmesine yol açan yoğun kaygıdır.⁷ Başarının oldukça önemli olduğu ülkemizde sınav stresinin ciddi bir problem olduğu söylenebilir.

Sınav kaygısında, sınavın kendisi strese yol açmaz. Sınavın kişi tarafından algılanış biçimi kaygıya neden olur. Sınavlara hazırlanan gençler sınavları hayatlarının merkezine aldıkları ve hedeflerine ulaşmada bir basamak olarak algılamadıkları için kaygıları da artmaktadır. Hâlbuki başarı son durak değil bir süreçtir.⁸

Tetikleyiciler

Araştırmalarda, 

• Yüksek düzeyde akademik başarı beklentisi, 
• Düşük benlik saygısı, 
• Mantık dışı inançlar, 
• Kişilik özellikleri, 
• Hedef belirsizliği, plansızlık, 
• Çalışma yöntemlerinin bilinmemesi, 
• Danışacak kişilerin bulunmayışı, 
• Arkadaş çevresi, 
• Kardeş sayısı, kaçıncı çocuk olduğu, 
• Ebeveynlerin mesleği ve eğitim durumu, 
• Ailenin sosyoekonomik durumu, aile yapısı, 
• Okuldaki otoriter eğitim-öğretim anlayışı; olumsuz, soğuk ve kırıcı öğretmen eleştirileri, cezalar, kıt not verme ve zorlu sınıf geçme koşulları, 

sınav kaygısının küçük yaşlarda ortaya çıkmasına neden olan faktörler arasında bulunmuştur. 

Öğrencilerin en sık karşılaştığı problemlerden olan sınav kaygısının oluşumunda mantık dışı inanç, esas rolü oynar. Sınavın tehlike yaratan bir durum olarak düşünülmesi, zihnin sürekli sınav anı ve sınav sonrası olacaklarla meşgul edilmesi ve bu konuda endişe duyulması, sınav kaygısının yaşanmasına yol açar.⁹ Bu tür inançlar ya da yargılar, kişiliğin oluştuğu ergenlik döneminin kaçınılmaz sorunlarındandır. 

Stresin Akarsularında Boğulmayın!

Düşünce ve inançları sorgulamak, gerçekçi olmayan düşünme alışkanlıklarını farklı bir gözle yeniden değerlendirmek yanlış fikirleri uzaklaştırmada işimize yarayabilir. Nefes alma egzersizleri, gevşeme egzersizleri; kaygıyı bastırmaya değil, onu kabul etmeye ve tanımaya çalışmak  kullanılabilecek stresle başa çıkma yollarıdır. Bunun dışında dikkati başka noktalara odaklamak, örneğin bir hobinizle uğraşmak, kaygıyı azaltmakta etkili yollardandır.

Sınav öncesinde, çalışma alışkanlıklarını ve sınava ilişkin tutumları gözden geçirerek yeni bir zihinsel yapılanma yaratmaya çalışmak gerekir. Zaman iyi kullanılmalıdır. Beslenme ve uykuya dikkat edilmelidir. Sınava yönelik çalışmaları son güne/geceye bırakmamak önemlidir. Sınav esnasında, olumsuz otomatik düşüncelere karşı alternatif açıklamalar getirmek, kontrolün kendinizde olduğunu hatırlatmak, yanıtlayabileceğiniz sorulardan başlamak, kaygıyı azaltmaya yönelik teknikler kullanmak (hızlı gevşeme, dikkat artırma teknikleri, kontrollü nefes alıştırması vb.) yapılabilecek bazı çalışmalardır.

“Hayatta başarılı ve mutlu olabilmek için sınavı kazanmaktan başka yol yoktur.” düşüncesi değiştirilmesi amaçlanan başlıca inançlardandır. Kaygı yönetimi, öncelikle sınava yoğunlaşmayı ve sorulara odaklanmayı sağlayan, düşünceleri organize etmede, dikkati toplamada yardımcı olan, olumsuz düşünmeyi ve telaşa kapılmayı engelleyen, kontrol duygusunu geliştirerek başarıya yardım eden, gerçek performansı sergilemede önemli rol oynayan bir yaklaşımdır.

Unutulmamalıdır ki başarısız olma düşüncesiyle ortaya çıkan sınav kaygısı, başarının önündeki en büyük engeldir!

Kaynakça:

1. Özcan Köknel, “Zorlanan İnsan - Kaygı Çağında Stres”, İstanbul, Altın Kitaplar, (1988), s.138.
2. http://www.nccogpdm.metu.edu.tr/Brosur-06.pdf
3. http://tip.kocaeli.edu.tr/docs/sinavkaygisi.pdf, Dr.Nursu Çakın Memik 2007.
4. http://www.pdrm.anadolu.edu.tr/b/sinavkaygisi.pdf
5. Hutto, M. D., & Thompson, A. R. (1995). Counseling college students with visual impairments in preparation for employment. RE: view, 27(1), 29-35.
6. Gençdoğan, B. (2006). Lise öğrencilerinin sınav kaygısı ile boyuneğicilik düzeyleri ve sosyal destek algısı arasındaki ilişkiler. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 153-164.
7. https://psikiyatri.org.tr/halka-yonelik/13/sinav-kaygisi
8. Karakaş, A. C. (2013). Paylaşma tutumlarının sınav kaygısı-gelecek kaygısı ile ilişkisi (Sakarya ili örneği). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(1), 135-157.
9. Asım Çivitçi, “Ergenlerde MantıkdıĢı Ġnanç Ve Sürekli Kaygı ĠliĢkisi”, İnönü Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 7, Sayı:12 Güz, (2006): 29.

#stres #sınavkaygısı #Nobelleİyiyiz #SağlıkİçinDeğer