Yapay Zekâ ve Psikiyatri: İnsan Ruhuna Yönelik Akıllı Çözümler
Psikiyatride yapay zekâ kullanımı son yıllarda önemli bir gelişme kaydetmiştir. Yapay zekâ, psikiyatri alanında tanı, tedavi ve bakım süreçlerinde çeşitli şekillerde kullanılabilmektedir. İlk örnek, MIT'den Prof. Joseph Weizenbaum tarafından 1966’da yayınlanan bir bilgisayar programı olan ELIZA’dır. Bu program, elektrikli bir daktiloda yazı yazan kişiyle etkileşime geçip büyük harflerle cevaplar verebilme yetkisine sahipti. İnsanlarla bir psikolog gibi konuşan ELIZA çoğu kişi tarafından bir insan olarak algılanmıştı. Sonra Psikiyatrist Kenneth M. Colby tarafından tasarlanan PARRY isimli ara yüz de tıpkı ELIZA gibi insanlarla iletişim kurabiliyordu. Bu örneklere rağmen objektif ölçümlerin yapılabildiği tıbbın diğer alanlarında yapay zekâ teknolojilerinden daha fazla yararlanılmıştır fakat yapay sinir ağlarıyla inşa edilen algoritmalar, makine öğrenmesi ve derin öğrenme yöntemlerinin geliştirilmesi, internetin ve internete bağlanabilen kişisel bilgisayarların, akıllı telefonların yaygınlaşması yapay zekânın ruh sağlığı hizmetlerine entegre edilmesini kolaylaştırdığından son zamanlarda ruh sağlığı hizmetlerinin tanı, tedavi, eğitim, ilaç geliştirme aşamalarında yapay zekâdan faydalanmaya dönük çalışmalar hız kazanmıştır.
Tanı ve değerlendirmede kullanılma örneklerine gelince birbirini mantıksal olarak takip etmeyen cümleler, şizofrenide kritik bir belirti olabilir. Daha fazla SMS gönderme, daha uzun süre telefonda görüşme, gelen mesajlarda daha az karakter, giden çağrı süresinde kısalma manik hastalarda görülürken, depresif hastalarda tam tersi görülmektedir. Sesin tonu veya temposundaki değişiklikler de manik hastalıklar veya depresyonla ilgili ipucu verebilir.
Geliştirilen yeni mobil uygulamalar ile, hastalar kendi telefonlarında konuşarak 5-10 dakikalık bir dizi soruyu yanıtlamakta ve hastalar günlük olarak takip edilmektedir. Giyilebilir teknoloji kullanılarak bipolar bozukluk hastalarının aktivite, vücut sıcaklığı, nabız, kalp atımı tespit edilerek hastalığın şiddeti ve tipinin değerlendirildiği çalışmalar devam etmektedir.
Yapay zekâ, psikiyatristlere tedavi sürecinde yardımcı olabilecek destek sistemleri geliştirmek için kullanılabilir. Örneğin araştırmacılar tarafından 2017 yılında tasarlanan Woebot, bilişsel davranışçı terapi (BDT) temelli bir konuşma aracıdır. Depresyon ve anksiyete tedavisinde sıklıkla kullanılan Woebot, gerçek bir terapist gibi kişinin sorularına cevap verir. Bunun yanında kişiye problemini çözme noktasında tavsiyeler veren bu konuşma robotu, insan terapistlere kıyasla zaman ve mekân yönünden esnektir. Çevrimiçi uygulamaların yanında robotlar da terapilerde sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle Paro isimli robot, bebek bir arp foku görünümde olup yaşlıların ve otizm spektrum bozukluğuna sahip bireylerin tedavilerinde sıklıkla kullanılmaktadır. PARO ayrıca Guinness Dünya Rekorları tarafından onaylanan dünyanın en terapötik robotu seçilmiştir.
Yapay zekâ, psikiyatrik hastaların intihar riskini değerlendirmek için kullanılabilmektedir. Belirli risk faktörlerini ve semptomları analiz eden algoritmalar, intihar riski yüksek olan bireyleri belirleyebilir ve uygun önlemlerin alınmasına yardımcı olabilir.
Bunlar sadece birkaç örnek olup, psikiyatride yapay zekâ kullanımı ile ilgili çalışmaların sayısı hızla artmaktadır. Yapay zekanın psikiyatri alanında daha fazla kullanım potansiyeli bulunmaktadır ve gelecekte daha fazla araştırma ve gelişme beklenmektedir
Bu alanındaki gelişmeler sayesinde, artık bilgisayarlar; doktorlara, hastalıkların teşhisinde destek olabilecek ve yüzlerce kilometre uzaklıktaki hastaların önemli hayati işaretlerini gözlemleyerek yardımcı olabilecekleri düşünülmektedir.
Yapay zekâ, psikiyatri alanında potansiyel faydalar sunsa da etik ve gizlilik sorunları da dikkate alınmalıdır. Hastaların mahremiyeti ve güvenliği konusunda önlemler alınmalı, yapay zekanın kullanımının psikiyatrik bakımın kalitesini artırıcı şekilde gerçekleşmesi için uygun düzenlemeler ve denetimler yapılmalıdır. Ayrıca, yapay zekanın insan doktorların yerini alması değil, onları desteklemesi ve tamamlayıcı bir rol oynaması hedeflenmelidir.
KAYNAKLAR
1) Bradesko, L., Mladenic, D. (2012). A Survey of Chabot Systems through a Loebner Prize Competition. Computer Science, 1-4.
2) Yilmaz, Meryem & Aydoğdu, Bilge. (2021). PSİKOLOJİDE YAPAY ZEKANIN KULLANIMI. www.researchgate.net/publication/351051623_PSIKOLOJIDE_YAPAY_ZEKANIN_KULLANIMI
3) Graham, S., Depp, C., Lee, E. L., Nebeker, C., Tu, X., Kim, H. C. & diğerleri. (2019). Artificial intelligence formental health and mental illnesses: An overview. Current Psychiatry Reports, 21(11), 1-18. https://doi.org/10.1007/s11920-019-1094-0.
4) Smith KA, Blease C, Faurholt-Jepsen M, Firth J, Van Daele T, Moreno C, Carlbring P, Ebner-Priemer UW, Koutsouleris N, Riper H, Mouchabac S, Torous J, Cipriani A. Digital mental health: challenges and next steps. BMJ Ment Health. 2023 Feb;26(1):e300670. doi: 10.1136/bmjment-2023-300670. PMID: 37197797.
5) https://www.bilimya.com/yapay-zeka-psikiyatriyi-nasil-donusturebilir.html
6) Anmella G, Corponi F, Li BM, Mas A, Sanabra M, Pacchiarotti I, Valentí M, Grande I, Benabarre A, Giménez-Palomo A, Garriga M, Agasi I, Bastidas A, Cavero M, Fernández-Plaza T, Arbelo N, Bioque M, García-Rizo C, Verdolini N, Madero S, Murru A, Amoretti S, Martínez-Aran A, Ruiz V, Fico G, De Prisco M, Oliva V, Solanes A, Radua J, Samalin L, Young AH, Vieta E, Vergari A, Hidalgo-Mazzei D. Exploring Digital Biomarkers of Illness Activity in Mood Episodes: Hypotheses Generating and Model Development Study. JMIR Mhealth Uhealth. 2023 May 4;11:e45405. doi: 10.2196/45405. PMID: 36939345; PMCID: PMC10196899.
7) Fitzpatrick KK, Darcy A, Vierhile M. Delivering Cognitive Behavior Therapy to Young Adults With Symptoms of Depression and Anxiety Using a Fully Automated Conversational Agent (Woebot): A Randomized Controlled Trial. JMIR Ment Health. 2017 Jun 6;4(2):e19. doi: 10.2196/mental.7785. PMID: 28588005; PMCID: PMC5478797.
8) Šabanović S, Bennett CC, Chang WL, Huber L. PARO robot affects diverse interaction modalities in group sensory therapy for older adults with dementia. IEEE Int Conf Rehabil Robot. 2013 Jun;2013:6650427. doi: 10.1109/ICORR.2013.6650427. PMID: 24187245.
9) http://www.parorobots.com/
10) ejeune, A., Le Glaz, A., Perron, P., Sebti, J., Baca-Garcia, E., Walter, M., . . . Berrouiguet, S. (2022). Artificial intelligence and suicide prevention: A systematic review. European Psychiatry, 65(1), E19. doi:10.1192/j.eurpsy.2022.8
